ကမၻာမွာ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ကို (၄) ႏွစ္တႀကိမ္ တန္သည္ (၅) ႏွစ္တႀကိမ္တန္သည္ ပံုမွန္က်င္းပသြားၿပီး တုိင္းျပည္ကို အုပ္ခ်ဳပ္မဲ့ ပါတီ (ဝါ) အစိုးရကိုျပည္သူေတြက တိုက္ရိုက္ ေရြးေကာက္ၾကရတဲ့ ပါတီစံုေရြးေကာက္ ပြဲက်င္းပေပးတဲ့ စနစ္ကို က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ အေတာ္ အသင့္ မ်ားျပားလာေပမဲ့ FREEDOM HOUSE ကေတာ့ အဲဒီလိုပါတီစံုစနစ္ ကိုက်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံတုိင္း၊ ေရြးေကာက္ပြဲ ပံုမွန္ရွိတဲ့ ႏိုင္ငံတိုင္းကို electoral democracy စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံ (သို႕မဟုတ္) တရားမ်ွတၿပီး၊ လြတ္လပ္တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲ ကို က်င့္သံုးတဲ့ ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံ တခု ရယ္လို႕ အလို အေလ်ာက္ မသတ္မွတ္ပါဘူး။
တရားမ်ွတၿပီး၊ လြတ္လပ္တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲ ကို က်င့္သံုးတဲ့ ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံ တခု (သို႕မဟုတ္) electoral democracy စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံ အျဖစ္သတ္မွတ္ႏိုင္ဖို႕အတြက္ FREEDOM HOUSE က စစ္တမ္းေကာက္ အမွတ္ေပး ရာမွာ အနိမ့္ဆံုး စံ တခု ေတာ့ ထားရွိပါတယ္။ ဥပမာ အရင္ အပတ္ ကေဖၚျပခဲ့ၿပီးျဖစ္တဲ့ အတိုင္း ႏိုင္ငံေရး ရပိုင္ခြင့္ political rights နဲ႕ပတ္သက္ၿပီး စမ္းစစ္ရာမွာ ေမးခြန္းေပါင္း (၁ဝ) ခု ရွိပါတယ္၊ အဲဒီ ေမးခြန္းတခုခ်င္း စီ အတြက္ အနိမ့္ဆံုး သံုည ကေန အျမင့္ဆံုး (၄) မွတ္အထိရႏိုင္ၿပီး စုစုေပါင္း အျမင့္ဆံုး အမွတ္ (၄ဝ) အထိရႏိုင္ ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတခုကို electoral democracy စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံ စာရင္းထဲကို ထည့္သြင္း ႏိုင္ဖို႕ဆိုရင္ ရႏိုင္ေျခ အျမင့္ဆံုး အမွတ္ (၄ဝ) ထဲကေန အနည္းဆံုး အမွတ္ (၂ဝ) ေတာ့ ရရွိ ရမွာ ျဖစ္တဲ့ အျပင္ အဲဒီေမးခြန္း (၁ဝ) ခုထဲက ပထမ ေမးခြန္း (၃) ခု မွာ အျမင့္ဆံုးရႏိုင္ေျခ (၁၂) မွတ္ထဲကေန အနည္းဆံုး (ရ) မွတ္ လည္း ရရွိ ရ ဦး မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ပထမ ေမးခြန္း (၃) ခုကေတာ့ ေမးခြန္းအုပ္စု A ထဲမွာ ပါရွိၿပီး ေရြး ေကာက္ပြဲနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ေမးခြန္းေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေမးခြန္းေတြ ရဲ႕ လိုရင္း ကေတာ့ ….
၁။ ထိပ္ဆံုး ကေန အစိုးရ ကိုဦးစီးမဲ့ သမတ ကို ျဖစ္ေစ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ကိုျဖစ္ေစ တျခားေသာ အမ်ိဳးသားအဆင့္ အာဏာပိုင္ ထိပ္သီး ေခါင္းေဆာင္ ေတြ ကို ေရြးေကာက္ရာမွာ တရားမွ်တၿပီး လြတ္လပ္တဲ့ နည္းနဲ႕ေရြးေကာက္ခဲ့သလား၊
၂။ အမ်ိဳးသားအဆင့္ [ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြက္ဆိုရင္ ျပည္ေထာင္စုအဆင့္] ဥပေဒျပဳ ျပည္သူ႕ကိုယ္စားလွယ္ အမတ္ေလာင္းေတြကိုေရြးေကာက္ရာမွာ တရားမွ်တၿပီး လြတ္လပ္မႈရွိသလား၊
၃။ ေရြးေကာက္ပြဲ ဥပေဒေတြနဲ႕ မူေဘာင္ frame work ေတြ ဟာတရားမွ်တမႈရွိသလား။ …… စတာေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ တခါ B အုပ္စု ေမးခြန္း (၄) ခုကေတာ့ ပါတီစံုစနစ္က်င့္သံုးမႈနဲ႕ လူထုပါဝင္မႈ ေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ အဲဒါေတြကို အက်ဥ္းရံုးေျပာရရင္..
၁။ ျပည္သူေတြမွာ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြထူေထာင္ခြင့္၊ မိမိႀကိဳက္ႏွစ္သက္ရာ ယွဥ္ ၿပိဳင္ဘက္ ပါတီမွာ ပါဝင္ခြင့္ ေတြရွိသလား၊ ေနာက္ၿပီး တုိင္းျပည္မွာ က်င့္သံုး တဲ့ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ဟာ ယွဥ္ၿပိဳင္ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြ အတြက္ ေအာင္ႏိုင္ျခင္း ေသာ္၄င္း ရံႈးနိမ့္ ျခင္းေသာ္၄င္း ရင္ဆိုင္ႏိုင္ေအာင္ တေျပးညီ လမ္းဖြင့္ ထားတဲ့ စနစ္ ျဖစ္သလား၊
၂။ အင္အားေတာင့္တင္းတဲ့ အတုိက္အခံပါတီေတြရွိသလား၊ ေနာက္ၿပီး အတိုက္အခံေတြအေနနဲ႕ ေထာက္ခံမႈေတြတိုးပြားေအာင္ ဒါမွမဟုတ္ အာဏာကို ေရြးေကာက္ပြဲအားျဖင့္ ရရွိလာႏိုင္တဲ့ လက္ေတြ႕က်တဲ့ အလားအလာေတြရွိသလား၊
၃။ ျပည္သူေတြရဲ႕ေရြးခ်ယ္မႈ ဟာ စစ္တပ္ ဒါမွမဟုတ္ ျပည္ပႏိုင္ငံတခုခု ဒါမွမဟုတ္ တင္းၾကပ္တဲ့ ဗဟိုဦးစီးမႈ နဲ႕ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတဲ့ ပါတီတခုခု၊ ဘာသာေရး အရ အဆင့္ဆင့္ ခ်ဳပ္ကိုင္မႈ၊ စီးပြားေရး အထက္စီးရေနတဲ့ အနည္းစုေသာ လူ႕မလိႈင္လႊာ၊ ဒါမွမဟုတ္ တျခားေသာ အင္အားစုတခုခု ရဲ႕ လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္မႈကေန လြတ္ကင္းမႈ ရွိသလား၊
၄။ ယဥ္ေက်းမႈ အရ၊ လူမ်ိဳးစုအရ၊ ဘာသာေရးအရ ျဖစ္ေနတဲ့ လူနည္းစုေတြ ဒါမွမဟုတ္ တျခားေသာလူနည္းစု ေတြ မွာ ႏိုင္ငံေရး ရပိုင္ခြင့္ နဲ႕ ေရြးေကာက္ ပြဲ ဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးေတြရွိသလား။ ….. စသည္တို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ C အုပ္စု ေမးခြန္း (၃) ခုကေတာ့ အစိုးရရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ပံုစံ နဲ႕ပတ္သက္ၿပီး ေအာက္ပါအတုိင္းျဖစ္ပါတယ္…
၁။ လြတ္လပ္စြာ အေရြးေကာက္ခံရတဲ့ အစိုးရ ထိပ္သီးေခါင္းေဆာင္ နဲ႕ အမ်ိဳးသား [ျပည္ေထာင္စု] အဆင့္ ဥပေဒျပဳ ျပည္သူ႕ကိုယ္စားလွယ္ အမတ္ ေတြ က အစိုးရရဲ႕ေပၚလီစီ ေတြကို အမွန္တကယ္ျပဌာန္းႏိုင္သလား၊
၂။ အစိုးရ ဟာ ထင္ထင္ရွားရွားက်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ အဂတိလိုက္စားမႈ၊ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈ ေတြ နဲ႕ ကင္းလြတ္မႈရွိသလား၊
၃။ အစိုးရဟာ ေရြးေကာက္ပြဲ တခုနဲ႕ တခုအၾကား မွာ ေရြးေကာက္လိုက္တဲ့ ျပည္သူေတြအေပၚ တကယ္ပဲ တာဝန္ခံႏိုင္သလား၊ ေနာက္ၿပီး ပြင့္လင္း ျမင္သာ မႈ ရွိရွိ အလုပ္လုပ္သလား။…. စတာေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။
[မွတ္ခ်က္။ ဒီေမးခြန္းေတြ ကို စကားလံုးတလံုးခ်င္းစီ ဘာသာမျပန္ပဲ၊ နားလည္လြယ္ေအာင္နဲ႕ စာသားေခ်ာေမြ႕ ေအာင္ ဆိုလို ရင္း ကို သိသာ ထင္ရွား ေအာင္ ဆီေလ်ာ္သလို ျပန္ထားပါတယ္။ မူရင္းကို ဒီ လင့္မွာ ဖတ္ရႈႏိုင္ပါတယ္။ http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world-2013/checklist-questions-and-guidelines]
ဒီေတာ့ FREEDOM HOUSE ရဲ႕ညႊန္းကိန္း စံႏႈန္းေတြအရ လက္ရွိ ကြ်န္ေတာ္တို႕ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏိုင္ငံ အေနနဲ႕ electoral democracy စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံစာရင္းထဲမွာ ပါဝင္လာဖို႕အတြက္ အလွမ္း ေတာ္ေတာ္ေလး ေဝးေနေသးတာ ကို ထင္ထင္ ရွားရွား ေတြ႕ရွိရ မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Electoral democracy က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံျဖစ္လာဖို႕ဆိုရင္ ေရြးေကာက္ပြဲ ေကာ္မရွင္ဟာလည္း အမွန္တကယ္ ေႏွာင္ႀကိဳးမဲ့ ၿပီး တကယ့္ကို ဘက္မလိုက္ တမ္း လြတ္လပ္တဲ့ ေကာ္မရွင္ ျဖစ္ဖို႕လို အပ္ ပါလိမ့္ဦးမယ္။ လာမဲ့ ၂ဝ၁၅ ေရြးေကာက္ပြဲ မွာ အရင္ ၂ဝ၁ဝ တံုးကလို ေရြးေကာက္ ပြဲေကာ္မရွင္က လည္း အရင္ စစ္အစိုးရေခတ္က စစ္ဗိုလ္ေဟာင္းေတြပဲ ႀကီးစိုး ေနဦးမယ္၊ ေရြးေကာက္ပြဲ ဥပေဒကိုလည္း ေရြးေကာက္ပြဲ နီးမွ ကပ္ၿပီးေၾကညာမယ္၊ အတုိက္အခံ ပါတီေတြအတြက္ အခ်ိန္၊ ေငြ စတာေတြ နဲ႕ အကန္႕အသတ္ ေတြၾကားထဲမွာ တက္သုတ္ရိုက္ ပါတီဖြဲ႕စည္းလုိက္ရတာမ်ိဳး၊ ပါတီဝင္ အလံုအေလာက္ ရွိေအာင္ အခ်ိန္လုၿပီး စည္းရုံး ေရးဆင္းရတာမ်ိဳး၊ ႄကံ့ခိုင္ေရးပါတီ အေနနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ဘတ္ဂ်က္ကို ေဖါခ်င္းေသာခ်င္းသံုးႏိုင္ၿပီး ေရြးေကာက္ပြဲဝင္မဲ့ ပါတီအသစ္ ကပါတီ အမတ္ေလာင္းေတြ အေနနဲ႕ ကေတာ့ တင္သြင္းရမဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲမွတ္ပံုတင္ေၾကး က်ပ္ ေငြ (၅) သိန္း ကို ဖတ္ဖတ္ေမာေအာင္ရွာၾကရတာမ်ိဳး၊ စတဲ့ စတဲ့ မညီမွ်၊ မမွ်တ တဲ့ game plan အျပင္ တေျပးညီတဲ့ ကစားကြင္း level play ground ကင္းမဲ့ေနတာမ်ိဳး ဆက္လက္တည္ရွိေနဦးမယ္ဆိုရင္ ကြ်န္ေတာ္တို႕ ႏိုင္ငံ ဟာ FREEDOM HOUSE ရဲ႕ စံခ်ိန္စံညႊန္းနဲ႕ ၾကည့္ရင္ electoral democracy ေခၚ တရားမွ်တေသာ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္က်င့္သံုးတဲ့ ဒီမိုကေရစီ ႏုိင္ငံ စာရင္း ထဲကိုဝင္လာဖို႕ ခက္ခဲေနဦးမွာျဖစ္ပါတယ္။ စစ္တုိက္တဲ့အခါမွာ ရန္သူကိုဘာမွႀကိဳတင္အသိမေပးပဲ ပုန္းလွ်ိဳးကြယ္လွ်ိဳး စစ္ပရိရာယ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးဆင္ၿပီး ရန္သူ႕အငိုက္မွာ လွ်ပ္တပ်က္ ျခံဳခုိတိုက္ ၿပီးမွ အျပတ္အသတ္ အႏိုင္ယူရ တဲ့ သေဘာမ်ိဳး နဲ႕ ကိုယ့္ အတိုက္အခံ ေရာ ကုိယ္ေရာ အားလံုးတေျပးညီ အခြင့္ အေရးေတြ၊ သတင္း ပြင့္လင္းမႈေတြ ေအာက္မွာ မွ်မွ်တတ လုပ္ၿပီး၊ ပါဝင္ယွဥ္ၿပိဳင္ သူအားလံုး ဂုဏ္က်က္သေရရွိရွိ ယွဥ္ၿပိဳင္ရတဲ့ electoral democracy စနစ္ က မိုးနဲ႕ေျမ လိုကြာျခားပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒီမိုကေရစီ ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲေရး ကိုလုပ္ေဆာင္ရာမွာ ျပဳျပင္ရမဲ့ အခ်က္ေတြ တပံုတေခါင္းႀကီးရွိေနပါေသးတယ္။
ေနာက္ၿပီး FREEDOM HOUSE ရဲ႕ political rights နဲ႕သက္ဆိုင္တဲ့ ေမးခြန္းေပါင္း (၁ဝ) ခုထဲကေန အမွတ္ (၂ဝ) အထိ အနည္းဆံုး ရရွိဖို႕အတြက္ဆိုရင္ ဒီမိုကေရစီ သေဘာတရားေတြ၊ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု သေဘာတရားေတြ ကင္းမဲ့ေနတဲ့ ၂ဝဝဂ အေျခခံဥပေဒ ကို ျပင္ဆင္ ရပါဦးမယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ အသစ္ တခုကို ျပန္ လည္ ေရးဆြဲရ မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအပိုင္းကိုေတာ့ ေနာက္ပိုင္းေတြမွာ ဆက္လက္ ၿပီး ပိုၿပီး အေသးစိတ္ ေဆြးေႏြး သြားပါမယ္။
ေနာက္ၿပီး ျပည္သူေတြ ေရွရွည္ ခက္ခက္ ခဲခဲ ရုန္းကန္ ေက်ာ္လႊားၾကရဦး မဲ့ ေတာင္ႀကီးတလံုးကေတာ့ C အုပ္စု ေမးခြန္း (၃) ခုအနက္ နံပတ္ (၂) ေမးခြန္း ျဖစ္တဲ့ “အစိုးရ ဟာ ထင္ထင္ရွားရွားက်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ အဂတိလိုက္စားမႈ၊ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈ ေတြ နဲ႕ ကင္းလြတ္မႈရွိ သလား” ဆို တဲ့ေမးခြန္း ရဲ႕ အေျဖကို (သံုည) ကေန အထက္ကိုဘယ္လိုတက္လာေအာင္လုပ္ မလဲ ဆိုတာ ပါပဲ။ ကမၻာ့ ႏိုင္ငံအသီးသီး မွာ ျခစားမႈ ေတြ ကို ေစာင့္ ၾကည့္ ေလ့လာ တဲ့ Transparency International ရဲ႕ ၂ဝ၁၂ ခုႏွစ္ စစ္တမ္းအရ ျမန္မာႏိုင္ငံဟာ ကမၻာမွာ အဂတိ လိုက္ စား၊ အက်င့္ ပ်က္ျခစားမႈ အျမင့္ ဆံုး ႏိုင္ငံစါရင္းထဲမွာပါရွိေနပါတယ္။ ေအာက္ပါဇယားကိုၾကည့္ရင္ ကြ်န္ေတာ္တို႕ႏိုင္ငံဟာ ကမၻာ့ ႏိုင္ငံ ၁ရ၆ ႏိုင္ငံအနက္ ျခစားတဲ့ ေနရာမွာ အမွတ္ (၁ရ၂) ခ်ိတ္ပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္တို႕ ႏိုင္ငံ ထက္ဆိုးတာဆိုလို႕ Sudan, Afganistan, North Korea နဲ႕ Somalia တုိ႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သမတ ဦးသိန္းစိန္ အစိုးရက အဂတိလိုက္စားမႈ တုိက္ဖ်က္ေရး ဥပေဒ ကိုျပဌာန္းလိုက္တာကိုႀကိဳဆိုၾကရမွာ ျဖစ္ေပမဲ့၊ ျခစားတဲ့ အစဥ္အလာႀကီးဟာ ဒီေန႕ မနက္ဖန္ဆိုသလို တမဟုတ္ ျခင္း ေပ်ာက္သြားမွာ မဟုတ္ပါဘူး။
- See more at: http://vansangva.com/democracy-discussion/freedom-house-electoral-democracy/#sthash.YbYS8qyS.dpufKho Lian
FREEDOM HOUSE ရဲ႕ electoral democracy ညႊန္းကိန္း။
without comments
Vansangva Online Democracy Discussions / အျမင့္ပ်ံငွက္ အြန္လိုင္း ဒီမိုကေရစီ ေဆြးေႏြးဝိုင္း (၂)
FREEDOM HOUSE ရဲ႕ electoral democracy ညႊန္းကိန္း။
အရင္ အပတ္က FREEDOM HOUSE ညႊန္းကိန္း ရဲ႕ ျမန္မာႏိုင္ငံနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ စစ္တမ္းကိုတေစ့ေစာင္းေဆြးေႏြးတင္ျပခဲ့ၿပီး၊ အခုတခါမွာေတာ့ FREEDOM HOUSE ရဲ႕ ကမၻာ့ ႏိုင္ငံေတြထဲမွာ electoral democracy ကိုက်င့္သံုးမႈ ရွိမရွိ ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ ပံု နဲ႕ ပတ္သက္ ၿပီး အၾကမ္းဖ်င္း တင္ျပ ေဆြးေႏြးသြားပါမယ္။
ကမၻာမွာ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ကို (၄) ႏွစ္တႀကိမ္ တန္သည္ (၅) ႏွစ္တႀကိမ္တန္သည္ ပံုမွန္က်င္းပသြားၿပီး တုိင္းျပည္ကို အုပ္ခ်ဳပ္မဲ့ ပါတီ (ဝါ) အစိုးရကိုျပည္သူေတြက တိုက္ရိုက္ ေရြးေကာက္ၾကရတဲ့ ပါတီစံုေရြးေကာက္ ပြဲက်င္းပေပးတဲ့ စနစ္ကို က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ အေတာ္ အသင့္ မ်ားျပားလာေပမဲ့ FREEDOM HOUSE ကေတာ့ အဲဒီလိုပါတီစံုစနစ္ ကိုက်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံတုိင္း၊ ေရြးေကာက္ပြဲ ပံုမွန္ရွိတဲ့ ႏိုင္ငံတိုင္းကို electoral democracy စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံ (သို႕မဟုတ္) တရားမ်ွတၿပီး၊ လြတ္လပ္တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲ ကို က်င့္သံုးတဲ့ ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံ တခု ရယ္လို႕ အလို အေလ်ာက္ မသတ္မွတ္ပါဘူး။
တရားမ်ွတၿပီး၊ လြတ္လပ္တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲ ကို က်င့္သံုးတဲ့ ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံ တခု (သို႕မဟုတ္) electoral democracy စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံ အျဖစ္သတ္မွတ္ႏိုင္ဖို႕အတြက္ FREEDOM HOUSE က စစ္တမ္းေကာက္ အမွတ္ေပး ရာမွာ အနိမ့္ဆံုး စံ တခု ေတာ့ ထားရွိပါတယ္။ ဥပမာ အရင္ အပတ္ ကေဖၚျပခဲ့ၿပီးျဖစ္တဲ့ အတိုင္း ႏိုင္ငံေရး ရပိုင္ခြင့္ political rights နဲ႕ပတ္သက္ၿပီး စမ္းစစ္ရာမွာ ေမးခြန္းေပါင္း (၁ဝ) ခု ရွိပါတယ္၊ အဲဒီ ေမးခြန္းတခုခ်င္း စီ အတြက္ အနိမ့္ဆံုး သံုည ကေန အျမင့္ဆံုး (၄) မွတ္အထိရႏိုင္ၿပီး စုစုေပါင္း အျမင့္ဆံုး အမွတ္ (၄ဝ) အထိရႏိုင္ ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတခုကို electoral democracy စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံ စာရင္းထဲကို ထည့္သြင္း ႏိုင္ဖို႕ဆိုရင္ ရႏိုင္ေျခ အျမင့္ဆံုး အမွတ္ (၄ဝ) ထဲကေန အနည္းဆံုး အမွတ္ (၂ဝ) ေတာ့ ရရွိ ရမွာ ျဖစ္တဲ့ အျပင္ အဲဒီေမးခြန္း (၁ဝ) ခုထဲက ပထမ ေမးခြန္း (၃) ခု မွာ အျမင့္ဆံုးရႏိုင္ေျခ (၁၂) မွတ္ထဲကေန အနည္းဆံုး (ရ) မွတ္ လည္း ရရွိ ရ ဦး မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ပထမ ေမးခြန္း (၃) ခုကေတာ့ ေမးခြန္းအုပ္စု A ထဲမွာ ပါရွိၿပီး ေရြး ေကာက္ပြဲနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ေမးခြန္းေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေမးခြန္းေတြ ရဲ႕ လိုရင္း ကေတာ့ ….
၁။ ထိပ္ဆံုး ကေန အစိုးရ ကိုဦးစီးမဲ့ သမတ ကို ျဖစ္ေစ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ကိုျဖစ္ေစ တျခားေသာ အမ်ိဳးသားအဆင့္ အာဏာပိုင္ ထိပ္သီး ေခါင္းေဆာင္ ေတြ ကို ေရြးေကာက္ရာမွာ တရားမွ်တၿပီး လြတ္လပ္တဲ့ နည္းနဲ႕ေရြးေကာက္ခဲ့သလား၊
၂။ အမ်ိဳးသားအဆင့္ [ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြက္ဆိုရင္ ျပည္ေထာင္စုအဆင့္] ဥပေဒျပဳ ျပည္သူ႕ကိုယ္စားလွယ္ အမတ္ေလာင္းေတြကိုေရြးေကာက္ရာမွာ တရားမွ်တၿပီး လြတ္လပ္မႈရွိသလား၊
၃။ ေရြးေကာက္ပြဲ ဥပေဒေတြနဲ႕ မူေဘာင္ frame work ေတြ ဟာတရားမွ်တမႈရွိသလား။ …… စတာေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ တခါ B အုပ္စု ေမးခြန္း (၄) ခုကေတာ့ ပါတီစံုစနစ္က်င့္သံုးမႈနဲ႕ လူထုပါဝင္မႈ ေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ အဲဒါေတြကို အက်ဥ္းရံုးေျပာရရင္..
၁။ ျပည္သူေတြမွာ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြထူေထာင္ခြင့္၊ မိမိႀကိဳက္ႏွစ္သက္ရာ ယွဥ္ ၿပိဳင္ဘက္ ပါတီမွာ ပါဝင္ခြင့္ ေတြရွိသလား၊ ေနာက္ၿပီး တုိင္းျပည္မွာ က်င့္သံုး တဲ့ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ဟာ ယွဥ္ၿပိဳင္ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြ အတြက္ ေအာင္ႏိုင္ျခင္း ေသာ္၄င္း ရံႈးနိမ့္ ျခင္းေသာ္၄င္း ရင္ဆိုင္ႏိုင္ေအာင္ တေျပးညီ လမ္းဖြင့္ ထားတဲ့ စနစ္ ျဖစ္သလား၊
၂။ အင္အားေတာင့္တင္းတဲ့ အတုိက္အခံပါတီေတြရွိသလား၊ ေနာက္ၿပီး အတိုက္အခံေတြအေနနဲ႕ ေထာက္ခံမႈေတြတိုးပြားေအာင္ ဒါမွမဟုတ္ အာဏာကို ေရြးေကာက္ပြဲအားျဖင့္ ရရွိလာႏိုင္တဲ့ လက္ေတြ႕က်တဲ့ အလားအလာေတြရွိသလား၊
၃။ ျပည္သူေတြရဲ႕ေရြးခ်ယ္မႈ ဟာ စစ္တပ္ ဒါမွမဟုတ္ ျပည္ပႏိုင္ငံတခုခု ဒါမွမဟုတ္ တင္းၾကပ္တဲ့ ဗဟိုဦးစီးမႈ နဲ႕ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတဲ့ ပါတီတခုခု၊ ဘာသာေရး အရ အဆင့္ဆင့္ ခ်ဳပ္ကိုင္မႈ၊ စီးပြားေရး အထက္စီးရေနတဲ့ အနည္းစုေသာ လူ႕မလိႈင္လႊာ၊ ဒါမွမဟုတ္ တျခားေသာ အင္အားစုတခုခု ရဲ႕ လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္မႈကေန လြတ္ကင္းမႈ ရွိသလား၊
၄။ ယဥ္ေက်းမႈ အရ၊ လူမ်ိဳးစုအရ၊ ဘာသာေရးအရ ျဖစ္ေနတဲ့ လူနည္းစုေတြ ဒါမွမဟုတ္ တျခားေသာလူနည္းစု ေတြ မွာ ႏိုင္ငံေရး ရပိုင္ခြင့္ နဲ႕ ေရြးေကာက္ ပြဲ ဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးေတြရွိသလား။ ….. စသည္တို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ C အုပ္စု ေမးခြန္း (၃) ခုကေတာ့ အစိုးရရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ပံုစံ နဲ႕ပတ္သက္ၿပီး ေအာက္ပါအတုိင္းျဖစ္ပါတယ္…
၁။ လြတ္လပ္စြာ အေရြးေကာက္ခံရတဲ့ အစိုးရ ထိပ္သီးေခါင္းေဆာင္ နဲ႕ အမ်ိဳးသား [ျပည္ေထာင္စု] အဆင့္ ဥပေဒျပဳ ျပည္သူ႕ကိုယ္စားလွယ္ အမတ္ ေတြ က အစိုးရရဲ႕ေပၚလီစီ ေတြကို အမွန္တကယ္ျပဌာန္းႏိုင္သလား၊
၂။ အစိုးရ ဟာ ထင္ထင္ရွားရွားက်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ အဂတိလိုက္စားမႈ၊ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈ ေတြ နဲ႕ ကင္းလြတ္မႈရွိသလား၊
၃။ အစိုးရဟာ ေရြးေကာက္ပြဲ တခုနဲ႕ တခုအၾကား မွာ ေရြးေကာက္လိုက္တဲ့ ျပည္သူေတြအေပၚ တကယ္ပဲ တာဝန္ခံႏိုင္သလား၊ ေနာက္ၿပီး ပြင့္လင္း ျမင္သာ မႈ ရွိရွိ အလုပ္လုပ္သလား။…. စတာေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။
[မွတ္ခ်က္။ ဒီေမးခြန္းေတြ ကို စကားလံုးတလံုးခ်င္းစီ ဘာသာမျပန္ပဲ၊ နားလည္လြယ္ေအာင္နဲ႕ စာသားေခ်ာေမြ႕ ေအာင္ ဆိုလို ရင္း ကို သိသာ ထင္ရွား ေအာင္ ဆီေလ်ာ္သလို ျပန္ထားပါတယ္။ မူရင္းကို ဒီ လင့္မွာ ဖတ္ရႈႏိုင္ပါတယ္။ http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world-2013/checklist-questions-and-guidelines]
ဒီေတာ့ FREEDOM HOUSE ရဲ႕ညႊန္းကိန္း စံႏႈန္းေတြအရ လက္ရွိ ကြ်န္ေတာ္တို႕ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏိုင္ငံ အေနနဲ႕ electoral democracy စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံစာရင္းထဲမွာ ပါဝင္လာဖို႕အတြက္ အလွမ္း ေတာ္ေတာ္ေလး ေဝးေနေသးတာ ကို ထင္ထင္ ရွားရွား ေတြ႕ရွိရ မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Electoral democracy က်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံျဖစ္လာဖို႕ဆိုရင္ ေရြးေကာက္ပြဲ ေကာ္မရွင္ဟာလည္း အမွန္တကယ္ ေႏွာင္ႀကိဳးမဲ့ ၿပီး တကယ့္ကို ဘက္မလိုက္ တမ္း လြတ္လပ္တဲ့ ေကာ္မရွင္ ျဖစ္ဖို႕လို အပ္ ပါလိမ့္ဦးမယ္။ လာမဲ့ ၂ဝ၁၅ ေရြးေကာက္ပြဲ မွာ အရင္ ၂ဝ၁ဝ တံုးကလို ေရြးေကာက္ ပြဲေကာ္မရွင္က လည္း အရင္ စစ္အစိုးရေခတ္က စစ္ဗိုလ္ေဟာင္းေတြပဲ ႀကီးစိုး ေနဦးမယ္၊ ေရြးေကာက္ပြဲ ဥပေဒကိုလည္း ေရြးေကာက္ပြဲ နီးမွ ကပ္ၿပီးေၾကညာမယ္၊ အတုိက္အခံ ပါတီေတြအတြက္ အခ်ိန္၊ ေငြ စတာေတြ နဲ႕ အကန္႕အသတ္ ေတြၾကားထဲမွာ တက္သုတ္ရိုက္ ပါတီဖြဲ႕စည္းလုိက္ရတာမ်ိဳး၊ ပါတီဝင္ အလံုအေလာက္ ရွိေအာင္ အခ်ိန္လုၿပီး စည္းရုံး ေရးဆင္းရတာမ်ိဳး၊ ႄကံ့ခိုင္ေရးပါတီ အေနနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ဘတ္ဂ်က္ကို ေဖါခ်င္းေသာခ်င္းသံုးႏိုင္ၿပီး ေရြးေကာက္ပြဲဝင္မဲ့ ပါတီအသစ္ ကပါတီ အမတ္ေလာင္းေတြ အေနနဲ႕ ကေတာ့ တင္သြင္းရမဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲမွတ္ပံုတင္ေၾကး က်ပ္ ေငြ (၅) သိန္း ကို ဖတ္ဖတ္ေမာေအာင္ရွာၾကရတာမ်ိဳး၊ စတဲ့ စတဲ့ မညီမွ်၊ မမွ်တ တဲ့ game plan အျပင္ တေျပးညီတဲ့ ကစားကြင္း level play ground ကင္းမဲ့ေနတာမ်ိဳး ဆက္လက္တည္ရွိေနဦးမယ္ဆိုရင္ ကြ်န္ေတာ္တို႕ ႏိုင္ငံ ဟာ FREEDOM HOUSE ရဲ႕ စံခ်ိန္စံညႊန္းနဲ႕ ၾကည့္ရင္ electoral democracy ေခၚ တရားမွ်တေသာ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္က်င့္သံုးတဲ့ ဒီမိုကေရစီ ႏုိင္ငံ စာရင္း ထဲကိုဝင္လာဖို႕ ခက္ခဲေနဦးမွာျဖစ္ပါတယ္။ စစ္တုိက္တဲ့အခါမွာ ရန္သူကိုဘာမွႀကိဳတင္အသိမေပးပဲ ပုန္းလွ်ိဳးကြယ္လွ်ိဳး စစ္ပရိရာယ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးဆင္ၿပီး ရန္သူ႕အငိုက္မွာ လွ်ပ္တပ်က္ ျခံဳခုိတိုက္ ၿပီးမွ အျပတ္အသတ္ အႏိုင္ယူရ တဲ့ သေဘာမ်ိဳး နဲ႕ ကိုယ့္ အတိုက္အခံ ေရာ ကုိယ္ေရာ အားလံုးတေျပးညီ အခြင့္ အေရးေတြ၊ သတင္း ပြင့္လင္းမႈေတြ ေအာက္မွာ မွ်မွ်တတ လုပ္ၿပီး၊ ပါဝင္ယွဥ္ၿပိဳင္ သူအားလံုး ဂုဏ္က်က္သေရရွိရွိ ယွဥ္ၿပိဳင္ရတဲ့ electoral democracy စနစ္ က မိုးနဲ႕ေျမ လိုကြာျခားပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒီမိုကေရစီ ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲေရး ကိုလုပ္ေဆာင္ရာမွာ ျပဳျပင္ရမဲ့ အခ်က္ေတြ တပံုတေခါင္းႀကီးရွိေနပါေသးတယ္။
ေနာက္ၿပီး FREEDOM HOUSE ရဲ႕ political rights နဲ႕သက္ဆိုင္တဲ့ ေမးခြန္းေပါင္း (၁ဝ) ခုထဲကေန အမွတ္ (၂ဝ) အထိ အနည္းဆံုး ရရွိဖို႕အတြက္ဆိုရင္ ဒီမိုကေရစီ သေဘာတရားေတြ၊ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု သေဘာတရားေတြ ကင္းမဲ့ေနတဲ့ ၂ဝဝဂ အေျခခံဥပေဒ ကို ျပင္ဆင္ ရပါဦးမယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ အသစ္ တခုကို ျပန္ လည္ ေရးဆြဲရ မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအပိုင္းကိုေတာ့ ေနာက္ပိုင္းေတြမွာ ဆက္လက္ ၿပီး ပိုၿပီး အေသးစိတ္ ေဆြးေႏြး သြားပါမယ္။
ေနာက္ၿပီး ျပည္သူေတြ ေရွရွည္ ခက္ခက္ ခဲခဲ ရုန္းကန္ ေက်ာ္လႊားၾကရဦး မဲ့ ေတာင္ႀကီးတလံုးကေတာ့ C အုပ္စု ေမးခြန္း (၃) ခုအနက္ နံပတ္ (၂) ေမးခြန္း ျဖစ္တဲ့ “အစိုးရ ဟာ ထင္ထင္ရွားရွားက်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ အဂတိလိုက္စားမႈ၊ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈ ေတြ နဲ႕ ကင္းလြတ္မႈရွိ သလား” ဆို တဲ့ေမးခြန္း ရဲ႕ အေျဖကို (သံုည) ကေန အထက္ကိုဘယ္လိုတက္လာေအာင္လုပ္ မလဲ ဆိုတာ ပါပဲ။ ကမၻာ့ ႏိုင္ငံအသီးသီး မွာ ျခစားမႈ ေတြ ကို ေစာင့္ ၾကည့္ ေလ့လာ တဲ့ Transparency International ရဲ႕ ၂ဝ၁၂ ခုႏွစ္ စစ္တမ္းအရ ျမန္မာႏိုင္ငံဟာ ကမၻာမွာ အဂတိ လိုက္ စား၊ အက်င့္ ပ်က္ျခစားမႈ အျမင့္ ဆံုး ႏိုင္ငံစါရင္းထဲမွာပါရွိေနပါတယ္။ ေအာက္ပါဇယားကိုၾကည့္ရင္ ကြ်န္ေတာ္တို႕ႏိုင္ငံဟာ ကမၻာ့ ႏိုင္ငံ ၁ရ၆ ႏိုင္ငံအနက္ ျခစားတဲ့ ေနရာမွာ အမွတ္ (၁ရ၂) ခ်ိတ္ပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္တို႕ ႏိုင္ငံ ထက္ဆိုးတာဆိုလို႕ Sudan, Afganistan, North Korea နဲ႕ Somalia တုိ႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သမတ ဦးသိန္းစိန္ အစိုးရက အဂတိလိုက္စားမႈ တုိက္ဖ်က္ေရး ဥပေဒ ကိုျပဌာန္းလိုက္တာကိုႀကိဳဆိုၾကရမွာ ျဖစ္ေပမဲ့၊ ျခစားတဲ့ အစဥ္အလာႀကီးဟာ ဒီေန႕ မနက္ဖန္ဆိုသလို တမဟုတ္ ျခင္း ေပ်ာက္သြားမွာ မဟုတ္ပါဘူး။
